Co dzisiaj oznacza patriotyzm?

Setna rocznica odzyskania niepodległości napełnia dumą i optymizmem, ale także skłania do refleksji: co to znaczy być patriotą w XXI wieku? Czy w naszych czasach również żyją bohaterowie? Jak szkoła może kształtować postawy patriotyzmu?

Centrum Edukacji Obywatelskiej poszukuje odpowiedzi na te i podobne pytania, ponieważ jesteśmy przekonani, że to kluczowe kwestie w procesie edukacji i budowaniu wśród młodych ludzi postaw świadomych obywateli,  zakochanych w swoim kraju i pragnących dobra nie tylko własnego, ale także wszystkich wokół siebie.

Patriotyzm w czasach pokoju nie jest – wbrew pozorom – sprawą oczywistą. Zaczyna się bowiem od codziennych, drobnych spraw: kasowania biletu w autobusie, przytrzymania drzwi osobie z niepełnosprawnością, unikania wulgaryzmów, godnego zachowania w kraju i za granicą. To właśnie te zwykłe, codzienne zachowania wynikają z podstawowych zasad współczesnego patrioty: uczciwości, uważności na drugiego człowieka i jego potrzeby, szacunku do swojego języka i ojczyzny.

Czy historia uczy patriotyzmu?

Niemniej jednak, istotna w budowaniu postawy współczesnego patrioty jest także ciekawość historii swojego narodu i wynikającej z niej kultury, ogólnonarodowych cech, a nawet kompleksów. Według działacza społecznego Piotra Frączaka: Historię nie tylko należy poznać, ale przede wszystkim zrozumieć. Zapewne też warto rozważyć niektóre wydarzenia z przeszłości w kontekście dzisiejszych dylematów, poobalać mity, które dziś tak jednoznacznie pozwalają przyznawać rację poszczególnym stronom historycznych konfliktów, wskazać inny niż utrwalony sposób myślenia, argumentować. Jeśli nie spróbujemy spojrzeć na historię własnymi oczami, będziemy musieli zadowolić się narracją oficjalną. Chyba więc warto trochę czasu tej historii poświęcić.

Codzienna, konsekwentna aktywność a patriotyzm

Innym, ważnym elementem dla budowania postawy patriotycznej jest również aktywność społeczna, którą promujemy w programie „Młodzi w Akcji”. Z naszej własnej, polskiej historii możemy bowiem wyciągnąć wniosek, że mrówcza praca bohaterskich społeczników była niezbędnym elementem w drodze do odzyskania niepodległości. Walka o wolność nie ograniczała się przecież wyłącznie do ryzykowania życia na polu walki. Zaliczała się do niej również sekretna edukacja młodych pokoleń, mozolne tworzenie lokalnych organizacji, budowanie solidarności wśród narodu i realizacja inicjatyw zmierzających do wspólnego celu.

Kardynał Stefan Wyszyński przywołując starożytną maksymę, że zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę, dodał: Jednakże trudniej jest niekiedy żyć dla ojczyzny. Można w odruchu bohaterskim oddać swoje życie na polu walki, ale to trwa krótko. Większym niekiedy bohaterstwem jest żyć, trwać, wytrzymać całe lata. Pracowici, konsekwentni, myślący o innych – tacy właśnie byli bohaterowie codzienności w przeszłości, takich możemy spotkać także dzisiaj. Często bliżej niż nam się wydaje. I takich bohaterów codzienności poszukują młodzi ludzie w programie „Młodzi w Akcji. Wiwat niepodległość”.

Patriota i patriotka XXI w.

W innym programie Centrum Edukacji Obywatelskiej – „Szkoła Tolerancji” – stawiamy z kolei szkołom wyzwanie, jakim jest znalezienie odpowiedzi na pytanie: kim jest patriota i patriotka XXI wieku? Zachęcamy do zmiany optyki słowa patriotyzm – tak, aby zamiast nacjonalizmu i ksenofobii, kojarzyło się ono dziś z otwartością, zaangażowaniem, postawami i wartościami obywatelskimi. Proponujemy nowy wizerunek patrioty i patriotki – osoby, która chce żyć (a nie umierać) dla wspólnoty, która kieruje się etosem, jest otwarta na różnorodność, kultywuje tradycję, ale także z pełną (często krytyczną) świadomością umie identyfikować się i czuje się współodpowiedzialna za to, co się dzieje obok niej, w jej kraju czy na świecie. W roli wzorcowych postaci w tej kwestii stawiamy biogramy dwóch zasłużonych Polaków: Jacka Kuronia, społecznika i wychowawcy i Ireny Sendlerowej, działaczki i symbolu polskiej pomocy Żydom w trakcie II wojny światowej.

Przepis na patriotyzm

A czy jest gotowa recepta na to, jak uczyć patriotyzmu, szczególnie w czasie obchodów 100-lecia niepodległości? Według współzałożycielki i ekspertki Centrum Edukacji Obywatelskiej Alicji Pacewicz: Patriotyzmu nie da się nikomu wcisnąć na siłę czy nakazać – to trzeba poczuć i przeżyć samemu. Okoliczności bywają różne: historie wojenne z opowieści pradziadka, film o powstaniu warszawskim, zdjęcia z rodzinnego albumu, kartka pocztowa z niemieckim znaczkiem, wspomnienie strajków z lat 80., mecz piłki nożnej lub inne wydarzenie sportowe z polskim hymnem w tle. Edukacja domowa i bliskie spotkania z Polską mają tu często większe znaczenie niż nauczanie szkolne. Obchody rocznicowe mogą stworzyć dodatkową okazję do takich przeżyć, ale ich nie gwarantują.

Zachęcamy jednak, aby próbować!

Można to robić poprzez udział w programie „Młodzi w Akcji. Wiwat Niepodległość” – zapraszamy do zapoznania się z przewodnikiem po programie tutaj >>

Polecamy także materiały edukacyjne z publikacji „Narzędziownik Patrioty i Patriotki XXI wieku”, które powstały w ramach programu „Szkoła Tolerancji. Dzień Patrioty i Patriotki XXI wieku” – tutaj>>  

Zapraszamy także do dzielenia się z nami własnymi relacjami z obchodów Święta Niepodległości i refleksjami na ten temat za pośrednictwem strony: www.niepodlegla.ceo.org.pl.